
Kuo faifaiange pea tukulolo e Pule’anga ‘o fai ha liliu ki he‘enau lao fakaangaanga ta’efaka-temokalati ne toki fakahu ki he Falealea. Ko e lao ni foki ‘oku ne fakamafai’i ‘a e Falealea ke fakapaasi fakavavevave ha ngaahi tu’utu’uni ngaue ‘o ‘ikai fou ‘i he anga maheni.
Ka ‘i he lauimahina kuo toki ‘osi, ne fakafepaki’i fefeka ai e lao fakaangaanga ni ‘i ha ngaahi laka fakahaha, talanga ‘a e kau mataotao pea pehe ki hono toutou kalanga’i ‘e he Fa’ahi Leipa ‘a hono nunu’a kovi. Pea kuo ki’i ngaue ai e pule’anga. Ko e lao ni foki ‘oku ne fakamafai’i e kau Minisita ‘e toko tolu ke pule fakaleveleva ki hono fakangofua e ngaahi ngaue lalahi ‘a e fonua. ‘I he liliu fo’ou, ‘oku to’o ai ‘a e mafai, mei he kau minisita, ‘o ‘ave ki ha sino fo’ou ‘e memipa ai ha kau mataotao ‘i he ngaahi ngaue lalahi.
‘I he vakai ‘a e kakai, neongo ‘oku fakapotopoto e liliu ia, ka ‘oku kei toe lahi ha ngaahi liliuia ke fai pea toki fakapaasi e lao ni.
Ko e me’a ‘uluaki, ‘oku ‘ikai ha lave ia ‘a e lao ni ki ha founga tolonga mo tu’uloa. ‘Oku ne fakata’e’aonga’i e ngaahi lao ‘oku nau malu’i e mo’ui lelei ‘a e ‘atakai. ‘Oku kau heni e ngaahi lao fekau’aki mo e kelekele, potutahi, matanga fakaenatula, me’amo’ui tu’ufonua, fangota’i ‘o tahi, ngaahi feitu’u fakataputapui makehe pea mo e ngaahi koloa mo e feitu’u fakahisitolia ‘o e fonua.
‘Oku tekeutua mai pe e fakatu’utamaki ‘o e lao fakaangaanga ni ki he ngaahi koloa fakaenatula ‘o e fonua hange ko hono ngaahi tafenga vai ma’a ‘asinisini mo hono ngaahi vaota.
Ko e ngaahi ngaue ne ta’ofi kimu’a ‘e he fakamaau’anga koe’uhi ko e ngaahi maumau ne ala hoko ki he ‘atakai, ‘e malava ke fakangofua ia ‘i he malumalu ‘o e lao fo’ou, ‘o tatau ai pe. Kuo ‘osi kamata e alelea ia ‘a e Pule’anga mo e ngaahi kautaha fakavaha’apule’anga ‘oku nau kaunga tonu ki hono ‘uli’i e ‘atakai. ‘A e ngaahi kautaha vili lolo, ngaohi kasa, mo e keli malala. Pea kuo nau ‘osi fakaafe’i ha ngaahi kautaha ‘e 200 tupu kenau talangaue mai.
Ko e taumu’a tefito ia ‘o e lao ni, ko e fakatupu pa’anga, ‘o tatau ai pee pe ko hai ‘oku uesia tamakii. ‘I he’enau sivi ha poloseki, ko e fehu’i mahu’inga taha pee tenau fakakaukau ki ai, pe ko e ha ‘a e ngaahi lelei ‘e ma’u ‘e he vahengaa pe ko e fonuaa?” Ko e Lao Fakapaasi Fakavavevave ne ngaue’aki ‘e he Pule’anga Leipa lolotonga ‘a e taimi Koviti 19, ne ‘ikai uesia ai e ngaahi lao malu’i ia ‘o e ‘atakai.
‘Oku hoha’a ‘a e Fa’ahi Leipa ‘i he ‘ikai kau e kakai ‘o e fonua ‘i hono alea’i e ngaahi poloseki ko ‘eni. Ka paasi ‘a e Lao Fakaangaanga ni, ‘e munoa ai pe ‘a e kakai ia pea ‘ikai ha nau le’o ‘i he ngaahi poloseki ‘e ngali tu’u lavea ngofua ai e ‘atakai.
Ne ‘ikai toe fakapulipuli’i ‘e Christopher Luxon ia ka ne ‘osi lea ‘aki pe, ko ‘enau fa’ifa’itaki ki he Lao Fakapaasi Fakavavevave ‘a e Pule’anga Leipa, ‘i he taimi e Koviti-19. Ko e fa’ifa’itaki toki hala ee.
Ko e poloseki lelei, ’aee ‘oku ma’u ai ha ngaue ‘a e kakai, tupu ai e tu’unga fakapa’anga pea ‘ikai uesia ‘atakai. ‘Oku mahino e mahu’inga ’o e ngaahi poloseki lalahi pea mo e fiema’u ke fakavave’i. Ko e ‘uhinga ia ne mau fakalelei’i ai e ngaahi Lao ki hono Pule’i e Ngaahi Koloa Fakaenatula.
‘Oku kei tu’u pe e lao ni ‘a ia ne fokotu’u ke fakavave’i ‘aki hono fakapaasi e ngaahi poloseki lalahi. Pea ‘oku ‘ataa pe ki he Pule’anga National kenau ngaue’aki ia ‘o ma’u mo’ui ai hotau kakai, tupu e ‘ikonomika pea kei malu ai e ‘atakai pea mo e Talite ‘o Waitangi.
Ko e me’a mahu’inga taha ‘i he’etau sivi’i ‘a e ngaahi poloseki lalahi – ko e lelei fakalukufua ‘a e kakai. ‘Oku kei mahu’inga’anoa ange ‘a Nu’usila, ‘i he tu’umalie fakataimi ‘a e ngaahi pisinisi fakataautahaa.